Cùng suy ngẫm về văn hoá dòng họ

Cách đây chừng dăm năm, tôi có được nghe kể về một dòng họ ở Hải Dương rất trọng việc học của con cháu. Nhiều người của dòng họ thời trước từng đỗ đạt có tiếng trong thiên hạ. Mấy chục năm trở lại đây, người trong dòng họ vẫn duy trì nếp nghe người lớn tuổi nhất kể về tổ tiên , ông bà và răn dạy về đạo đức. Con cháu trong họ được quan tâm đến việc học tập ngay từ lúc còn nhỏ.

Một quỹ , tạm gọi là “ khuyến học” được thành lập có phần đóng góp của mọi gia đình trong họ. Người có nhiều góp nhiều , có ít góp ít. Số tiền ấy giúp mua sách vở và động viên các cháu cố gắng học hành. Sau một năm học, cháu nào học tốt thì  được biểu dương làm gương trước toàn họ và nhận phần thưởng xứng đáng . Các cháu đang học ở Hà Nội mỗi lần đi về đều được ông trưởng họ tổ chức xe đưa đón chu đáo.

Nếp sinh hoạt ấy được duy trì  ở một vùng nông thôn còn khá lạc hậu quả là điều lạ lùng. Không ít người cho rằng dòng họ này thích chơi trội bởi người ta vẫn quan niệm : ở nông thôn cần gì học nhiều chữ.Biết cầm bút viết được tờ đơn, ký được chữ mình thế là đủ.Nhưng thực tế  cuộc sống ngày một khó khăn hơn. Làm nông nghiệp giỏi cũng phải học để biết áp dụng cơ khí hoá, điện khí hoá. Người ta bỗng nhìn lại con cháu của dòng họ nọ. Quả thật, con cháu của các nhà ấy đều ăn nên làm ra, đậu đạt khá. Và người ta ngẫm ra việc làm của dòng họ ấy bấy nay không hề uổng phí chút nào.

Rồi bẵng đi vài năm, tôi thấy nhiều dòng họ  bắt đầu soạn lại cây gia phả. Những người lớn tuổi bối rối thấy tuổi già đã xồng xộc đến mà đám con cháu thì cứ hồn nhiên gọi ông thành bác, chú thành anh. Bởi người họ, người hàng đông quá, không ai có thời gian giảng giải cho chúng nghe cả. Vậy thì phải có cuốn sách ghi chép lại. Con người có tổ, có tông. Phải biết được tổ tông mình, biết quý trọng cội nguồn ấy rồi mới có thể  bay đi đâu thì đi và cũng mới thành người hữu ích được .

Mới đây, được đi dự cuộc hội thảo về văn hoá dòng họ tôi mới thật bất ngờ. Hoá ra lâu nay mình cạn nghĩ chứ ở nhiều nơi, nhiều dòng họ từ lâu nay  đã quan tâm đến vấn đề truyền thống dòng họ và xây dựng cho con cháu  ý thức phấn đấu rất tiến bộ. Bây giờ nhân dịp Viện Bảo tàng dân tộc học , Viện nghiên cứu Hán Nôm tập hợp lại một số lượng lớn những cuốn gia phả; các dòng họ   có điều kiện được gặp gỡ, trao đổi, học hỏi nhau mới thấy rõ sức  mạnh to lớn của cộng đồng dòng tộc.

Và tôi  vỡ lẽ ra một điều: cuộc sống đâu cứ phải là một điều gì thật to tát. Hãy bắt đầu từ chính ngôi nhà của bạn, những người ruột thịt của bạn. Sức mạnh là ở đó.